Stoken kan ook anders

Er zijn goede en slechte ideeën als alternatieven voor stadsverwarming. Ik heb ook allerlei mogelijkheden doorgerekend voor ons type woningen.

Gouden regel. Eerst isoleren. Je huis wordt confortabeler en een alternatief vinden voor de stadsverwarming wordt stukken eenvoudiger.

Thermostaten zijn een flinke verbetering. Ze werken het best op de plek waar je het warm wilt hebben (boven de bank, bijvoorbeeld) maar het werkt zelfs al beter als radiatorknop. Ze voorkomen vooral dat je "doorschiet" en je huis warmer maakt dan nodig, waardoor het ook meer warmte verliest aan de omgeving. Je kent het wel, je komt een koude kamer binnen, zet de verwarming wijd open en vergeet het. Wat later kom je terug en breekt het zweet je uit.

Aardgas stoken loopt op zijn einde, dat wordt alleen maar duurder omdat we nu eenmaal van fossiele brandstoffen weg moeten. Bovendien zijn de vaste kosten van gas behoorlijk hoog.

Hout verbranden is ook geen blijvende oplossing. Er zijn veel klachten over fijndeeltjes en roet (rapzalig voor mensen met astma), en dat is niet beter bij pelletkachels. Hout als brandstof gaat dus vroeg of laat verboden worden. Bovendien is hout een CO₂-belastende brandstof, want het brandt veel sneller op dan het weer aangroeit. Ook dat is een reden dat het niet vol te houden zal zijn.

Douchen neemt veel warmte af in korte tijd, dat is dus iets om over na te denken als je van het gas af wilt. Zonnecollectoren zoals heat pipes kunnen daarbij helpen, maar niet in de winter. Als je krachtstroom wilt aanleggen zou je een doorstroomgeiser kunnen gebruiken; wat ook kan is een boiler plaatsen die warm water voorbereidt. Ik heb gekozen voor een boiler, die ik bovendien gehackt heb om op het laagste dynamische energietarief van de dag in te schakelen, dus net wanneer er relatief veel duurzame energie beschikbaar is. Het open source project is goed te doen voor iemand die handig is met basiselektronica en een ESP32 microcontrollertje (en het is gratis en vrij beschikbaar).

Airco. Veel mensen zijn overgestapt op een ventilator of airco die het huis verwarmt. Dat is simpel en snel te regelen. Het is wel energie die je 100% moet produceren, en het zijn grote vermogens, zoals 5 kW. Ter vergelijking: als je per week 20 uur op 5 kW stookt dan verbruik je 100 kWh aan elektriciteit voor 0.36 GJ aan warmte. Je verwarmt de lucht in plaats van de woning zelf, dus je verliest het redelijk snel wanneer je woning tocht of slecht geïsoleerd is.

Warme plek. Elektrische verwarming "mikt" wel beter op je zitplaats dan radiatoren die eerst een koud raam en een slecht geïsoleerde buitenwand verwarmen. Als je woning van binnen naar buiten wordt verwarmd dan is het aan de buitenmuren misschien wat koeler, maar daardoor krijg je ook minder optrekkende koude lucht. En hoe beter je isolatie is, hoe meer de warmte egaal verdeeld kan raken, want zo koud worden de buitenmuren niet.

Muren naar buren zijn minder snel een probleem. De verschillen tussen kamertemperaturen zijn veel kleiner dan de verschillen tussen binnen en buiten. Isoleren is dus vooral belangrijk naar buiten toe.

Zekerheid van warmte. Ik heb zelf infraroodpanelen aan het plafond gehangen, boven de plekken die ik warm wil hebben, met een thermostaat vlakbij. Dit maakt mijn woning vanaf die plek warm, wat eromheen zit wordt langzamer ook verwarmd en een groot warmteverschil is er uiteindelijk niet doordat stevige isolatie het huis veel aangenamer en gelijkmatiger dan hard opstoken met stadsverwarming ooit geweest is.

Met dit systeem stop je de warmte minder in de lucht, en meer in de muren en vloeren dan met radiatoren. De gevoelde warmte in je woning is een combinatie van luchttemperatuur en infraroodstraling; dat ken je van een koele dag, die toch aangenaam voelt als de zon op je huid schijnt. De combinatie van infraroodverwarming met HR++ glas is ideaal, omdat daarin een metaallaag zit die infrarood weerkaatst, terwijl een iets kleiner temperatuurverschil met buiten de warmtelekkage minder maakt. HR++ glas past in dezelelfde kozijnen als dubbel glas.

Voor de woonverdieping heb ik ongeveer 2 kW verdeeld, en dat voldoet bij goede isolatie, ook als het flink vriest. Zekerheid van warmte (uit infraroodpaelen of een airco) geeft een prima basiszekerheid, zelfs al is het niet de meest zuinige vorm.

Mensen zijn daar weleens banger voor dan nodig is. Als je te weinig vermogen hebt kan het onprettig koel worden in huis, maar het bevriest niet zomaar. Dan trek je een jas aan en bestelt een paneel bij, of iets anders. Is me trouwens nooit gebeurd, want je kunt het al ver vantevoren uitrekenen en inschatten.

Warmtepomp. Met een warmtepomp krijg je ongeveer 3x de energie die je in het apparaat steekt (dat heet de "CoP"). Dat komt doordat het de warmte ergens anders uithaalt, en de energie alleen nodig heeft om die warmte "stroomopwaarts" te verplaatsen naar waar je het wilt hebben. Warmtepompen werken beter als je niet te hoge temperaturen zoekt; dus een kleine radiator voor een grote kamer met grote ramen, dat is lastig, maar een groot oppervlak straalt meer warmte uit en dat kan daardoor met lagere temperaturen werken.

Warmtepompen werken ook beter voor rustige, aanhoudende aanpassingen. Ze combineren dus goed met dingen als thermostaten (die de koude voelen voordat jij het doet) en vloerverwarming (want een groot afgifteoppervlak maakt lage temperaturen mogelijk). Een andere mogelijkheid is een airco met ingebouwde warmtepomp.

Warmtepompen moeten zich "ergens van afzetten", door warmte ergens aan te onttrekken, en dat dan te koelen. Dat kan de buitenlucht zijn, rondgepompt water uit een ondergrondse warmtebron, of koelvloeistof die in een paneel expandeert en in de warmtepomp wordt gecomprimeerd.

Vloerverwarming. Een warmtepomp werkt een stuk efficiënter als hij relatief lage temperaturen af kan geven. De winstfactor ("CoP") van 3x kan dan bijvoorbeeld nog gunstiger worden. Maar de overdracht aan de ruimte neemt dan wel af; dat los je op met een groter warm oppervlak. Dat is wat vloerverwarming doet.

De vloeren van hobbykamerwoningen splitsen halverwege en lopen door naar de buren; de vloeren liggen dus als een "T" op de muren. Doordat het gewapend beton is geleidt dat best goed naar de buren, en dan is het jammer als zij veel minder isoleren dan jij. Bovendien is het best eng om beton te storten op de 1e verdieping, en de draagkracht van onze vloeren is niet zo hoog (de bouwtekeningen gaan uit van 100 kg/m², daar zit je al op met 5 cm beton, en dan moet jij er ook nog bij, en je boekenkast). Dit beton storten hoort bij systemen met noppenplaten of gaas.

Een veel lichter systeem is het gebruik van piepschuim (EPS, XPS) profielplaten waar je aluminium profielen in legt om de warmte vooral naar boven te geleiden en daarin klem je dan de waterleidingen. Hierop leg je dan een "zwevende" vloer. Piepschuim maakt het wel nodig dat de druk verdeeld wordt, dus leg er een stijve vloer op, zoals kliklaminaat. Doordat het systeem geen krimpscheuren krijgt zoals beton, kun je ervoor kiezen niet overal leidingen te leggen; onder kasten en banken haalt het weinig uit, dichter naar de buitenmuur kun je minder dicht vlechten of misschien het uit de geven stekende deel zelfs helemaal niet, ook om minder luchtstroom langs het raam te krijgen dat je dan als tocht voelt ronddwarrelen.

Als je een backupsysteem hebt dat je in geval van nood redt, of dat nou een ventilator is of infraroodpanelen, dan kun je wat nonchalanter zijn met je warmteberekeningen, het is dan meer handig voor het algemene geval dat in de winter meestal opgaat. Een backup is sowieso fijn voor je gevoel van rust, want als je eigen systeem faalt dan wil je niet meteen vernikkelen, en duur is zoiets ook helemaal niet.

Bronnet Wesselerbrink. Als het oude stadsverwarmingssysteem op de schop gaat, zouden we misschien iets kunnen doen met de buizen. We zouden ze kunnen aansluiten op een warmteput, die de diepe grond dan als "afzetbasis" gebruikt voor een warmtepomp in onze woningen. Een paar schetsen die dit uitleggen zijn er al, maar de haalbaarheid zou uitgezocht moeten worden. Het zou dan werken met een warmtepomp per woning, vloerverwarming en degelijke isolatie. Misschien is dit een aantrekkelijk alternatief voor afhankelijkheid van een financieel getinte warmtenetleverancier. Maar als oplossing voor energie-armoede in de wijk kan dit ook voor de gemeente interesssant zijn te faciliteren, dus waarom zouden we er niet om vragen... als we liever zo'n bronnet willen dan een warmtenet? De overgang op een "individuele aansluiting" zou een heel praktisch moment zijn voor zo'n overstap.

Opportunistisch. Hoewel ik zeker weet dat ik het warm krijg (met mijn infraroodpanelen) blijft de vloer koel. Tegelijk is dat een opslagplek voor warmte, dat kan handig zijn bij wisselende energieprijzen of als je zelf opwekt. Bovenop de zekerheid kan ik wat meer opportunistisch zijn. Zonnecollectoren bijvoorbeeld, leveren niet genoeg warmte om zeker te zijn, maar als dat al anders geregeld is kan het er wel prima bij. Dat is waar ik nu over denk: zonnecollectoren gekoppeld aan vloerverwarming, met mogelijke bijstook. De energie die zo'n systeem trekt is helemaal laag.

Hobbyvriendelijke woningen. Onze huizen zijn nogal blokkerig, maar ze bieden stapels mogelijkheden om zelf de warmte te regelen. Laat je voorlichten, bijvoorbeeld door een energiecoach. Hoe duurder energie wordt, hoe interessanter de besparingen.

De duurste keuze is vermoedelijk niets te doen, en afhankelijk te blijven van een warmtenet dat door de financiële industrie tot het uiterste wordt uitgenut, terwijl de gasprijzen bepalen welke limieten de ACM op de prijzen zet. Als daar bij komt dat de warmteleverancier ook nog eens niet volgens wetten en maximumtarieven rekent... nou ja, dan is nietsdoen een dure hobby. Hier zijn gemakkelijk honderden euro's per jaar te besparen.

Wat voor mij ook meetelt: hoe zelfstandiger je qua energie bent, hoe minder afhankelijk je wordt van de grillen van de markt en de politiek. Maar het bespaart ook enorm; de gemiddelde investering in energiebesparing verdien je in 7 jaar terug, dat komt neer op een rendement van 10% per jaar.